BVR&MT – Trong bối cảnh đầu ra gặp khó, giá lúa vùng đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) hiện đang thấp so với năm ngoái. Mặc dù giá có nhích lên sau khi các bộ, ngành và doanh nghiệp (DN) đồng hành cùng nông dân để tìm đầu ra cho hạt gạo theo chỉ đạo của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, tuy nhiên, để giá lúa và đầu ra được ổn định thì việc giảm diện tích trồng lúa, cân đối sản lượng xuất khẩu gạo cũng cần được tính toán, GÓP PHẦN tạo lối ra bền vững cho hạt lúa nơi đây.
Doanh nghiệp cam kết mua hàng triệu tấn lúa
Những ngày cuối tháng 2-2019, dọc theo tuyến đường nối Cần Thơ – Vị Thanh (Hậu Giang) xuất hiện nhiều xe tải thu mua lúa của nông dân vừa thu hoạch ven đường. Mặc dù một số điểm đã có DN thu mua lúa nhưng giá còn quá thấp. “Tôi vừa bán lúa cho DN với giá 4.600 đồng/kg. Đây là giống tốt lúa hạt dài, giá bán này thấp hơn cùng kỳ năm ngoái gần 1.000 đồng/kg”, ông Năm Hùng một nông dân huyện Châu Thành A, tỉnh Hậu Giang vừa bán lúa tại điểm ven đường nối Hậu Giang cho biết.
Với mức giá này, nông dân chỉ lợi nhuận khoảng 20 triệu đồng/ha, thấp hơn năm ngoái khoảng 10 triệu đồng/ha. Hiện giá lúa ở các địa phương như Hậu Giang, Cần Thơ, An Giang dao động từ 4.600 đồng đến 5.100 đồng/kg, giảm khoảng 300 đồng/kg so với trước Tết Nguyên đán, và giảm 1.000 đồng/kg so với cùng kỳ. Nông dân mặc dù đã có lãi nhưng ở mức rất thấp.
Giá lúa đã tăng nhẹ, khoảng 100 đồng đến 150 đồng/kg, sau khi Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo các DN thu mua. Song, ở nhiều khu vực nông dân thu hoạch lúa xong rất khó bán cho thương lái. Trước tình hình này, một số địa phương như Đồng Tháp đã vận động các HTX, DN mở kho cho nông dân trữ lúa chờ giá nhích lên mới bán. Hiện nay, phần lớn các DN xuất khẩu gạo đang gặp khó khăn về nguồn vốn thu mua lúa.
Tại hội nghị “giải cứu” lúa gạo vừa được tổ chức mới đây, Bộ trưởng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Xuân Cường đã nhìn nhận: “Năm 2018 có lũ đẹp, nông dân tranh thủ xuống giống tập trung khi lũ rút. Lúa trúng mùa nhưng chín sớm hơn, lại thu hoạch tập trung nên khó bán, giá giảm. Do khó khăn đầu ra nên DN cũng có tâm lý chưa mua”.
Ngoài những khó khăn nội tại thì hiện một số nước thay đổi phương thức nhập khẩu gạo như cho phép nhiều nguồn cung tham gia các đợt đấu thầu để có nguồn cung gạo với giá cạnh tranh. Nhiều nước trong khu vực nỗ lực xuất khẩu gạo… Các động thái trên đã làm gia tăng lượng cung gạo toàn cầu, tăng tồn kho tại các nước xuất khẩu và làm thay đổi quan hệ cung – cầu theo hướng thị trường thuộc về người mua.
Theo các chuyên gia nông nghiệp, câu chuyện tiêu thụ lúa đông xuân trở nên nóng hơn vì DN không đủ hạn mức tín dụng để mua lúa cho nông dân, làm cho giá và đầu ra hạt lúa gặp khó.
Giảm lúa, cân đối nguồn xuất khẩu
Trên thực tế thì nguồn vốn, thời gian vay và lãi suất là ba vấn đề được hầu hết ý kiến của các DN xuất khẩu gạo đề cập. Cụ thể theo một số DN, những năm gần đây xuất khẩu gạo thuận lợi ngay từ đầu năm nên nhiều DN mua rồi xuất, nhanh quay vốn. Nay khó khăn đầu ra do đó cần vay vốn với thời gian dài để trữ chờ thời điểm thích hợp để xuất. Theo nhận định của Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) Nguyễn Ngọc Nam, thì sản xuất, kinh doanh, xuất khẩu gạo Việt Nam sẽ diễn biến phức tạp và cạnh tranh khốc liệt hơn trong năm 2019… Cũng theo ông Nam, hiện nay do tình hình thu hoạch rộ nên nhu cầu thu mua dự trữ lưu thông tăng đột biến. Trong khi các DN sản xuất, kinh doanh lương thực đều thiếu vốn dự trữ lưu thông so với hoạt động bình thường. Để tháo gỡ, VFA đã đề nghị Ngân hàng Nhà nước Việt Nam nghiên cứu xem xét chỉ đạo các ngân hàng thương mại có gói tín dụng riêng cho đợt thu mua dự trữ này, thời gian dài tối đa 6 tháng để các DN tăng cường thu mua hết lúa hàng hóa trong tháng 3 và chủ động lựa chọn thời gian bán ra thích hợp giúp nông dân có nguồn vốn kịp thời tái đầu tư cho vụ hè – thu sắp tới.
Theo Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Lê Minh Hưng, trong thời gian qua ngân hàng đã cam kết phối hợp với các bộ và địa phương cung cấp đủ vốn, tập trung giải quyết vốn kịp thời cho DN với lãi suất 6%/năm. Tuy nhiên, để tháo gỡ khó khăn vốn cho DN, thì hiện các tổ chức tín dụng đã phải làm việc trực tiếp với các DN để nắm bắt, tháo gỡ các vấn đề khó khăn của DN trong ngắn hạn; linh hoạt cho vay từng phương án, đặc biệt quan tâm đơn giản hóa thủ tục cho vay để DN tiếp cận vốn.
Có thể nói, hiện các nước nhập khẩu cũng đa dạng hóa nguồn nhập khẩu tránh phụ thuộc vào một thị trường. Do đó Việt Nam cần có những giải pháp căn cơ – tối ưu hóa nguồn cung. Trước mắt sản lượng xuất khẩu gạo dao động ở ngưỡng 5 triệu tấn/năm là hợp lý (nếu ở ngưỡng 6 hoặc hơn 6 triệu tấn sẽ gặp khó). Bên cạnh đó, thời gian qua đã có tình trạng một số DN chạy theo số lượng xuất khẩu mà thiếu kiểm soát chất lượng, bị “tuýt còi” rất đáng tiếc. “Điều chúng ta cần làm là sớm chính quy hóa sản xuất lúa gạo theo chuỗi sản xuất – truy xuất nguồn gốc. Cần xem đây là yêu cầu của xã hội hiện đại, chứ không phải rào cản”, Thứ trưởng Bộ Công thương Trần Quốc Khánh khẳng định.
Hiện Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đang tổng rà soát lại diện tích sản xuất lúa căn cơ để phục vụ cho tổng kết chương trình an ninh lương thực. Trong đó, Bộ sẽ chủ động đề xuất giảm khoảng 500 nghìn ha diện tích trồng lúa (hơn 4 triệu ha) ở những vùng đất khó, kém hiệu quả. Đồng thời, thực hiện tái cơ cấu đồng bộ ngành hàng lúa gạo. Theo đó, khâu sản xuất phải gắn chặt chuỗi liên kết; đầu tư sâu khâu chế biến để tận dụng khai thác các sản phẩm từ hạt gạo; tổ chức thị trường đa dạng và tập trung cạnh tranh ngay trên sân nhà.
Tuy nhiên, theo Bí thư Tỉnh ủy Đồng Tháp Lê Minh Hoan, mặc dù Thủ tướng Chính phủ đã có chỉ đạo gấp rút hành động để xử lý một tình huống “chẳng đặng đừng”: Đó là giải cứu lúa gạo, giải cứu nông dân. Song, chúng ta cần sớm thoát khỏi “tư duy mùa vụ và thương vụ” để kiến tạo một chiến lược dài hạn hơn cho một ngành hàng có thể không đóng góp nhiều cho giá trị xuất khẩu nhưng là sinh kế của hàng chục triệu nông dân đồng bằng sông Cửu Long”.
