BVR&MT – Vừa qua, tại khu vực vùng đệm rừng nguyên sinh động Thiên Long, bà con dân tộc Mông thôn Tẩn Chư (xã Tả Văn Chư, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai) đã long trọng tổ chức Lễ cúng rừng nhân dịp xuân Tân Sửu 2021.
Lễ cúng rừng, trồng cây của bà con người Mông Tẩn chư được tổ chức với ý nghĩa bảo tồn, phát huy văn hóa dân tộc, gắn với bảo vệ và phát triển rừng tại địa phương. Với các nghi thức cúng, dâng lễ cầu mong các vị thần và tổ tiên phù hộ, cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi và sức khỏe may mắn cho bà con, đồng thời tổ chức tuyên truyền quy ước thôn về bảo vệ rừng, cam kết bảo vệ rừng.
Việc tổ chức lễ cúng rừng của bà con người Mông, xã Tả Văn Chư là hoạt động truyền thống, mang ý nghĩa giáo dục cộng đồng về bảo vệ môi trường, được cấp ủy, chính quyền khuyến khích bà con duy trì. Qua đó, giúp bà con nơi đây nâng cao nhận thức về bảo vệ rừng cũng như các giá trị văn hóa truyền thống của cộng đồng.
Theo lịch đã quy định hàng năm, vào ngày cuối cùng tháng Giêng âm lịch, 7/7 thôn của xã Tả Văn Chư, đồng bào Mông long trọng tổ chức lễ cúng rừng. Theo quan niện của người Mông nơi đây, thần rừng, thần cây, thần suối là những vị thần giúp người Mông xua đuổi thú dữ, cho gỗ làm nhà, cho nguồn nước uống. Đặc biệt, lễ cúng rừng được xem như một cuộc họp tổng kết của thôn về công tác bảo vệ rừng, có sự tham gia của tất cả các chủ hộ trong thôn, cán bộ lãnh đạo cấp ủy, chính quyền xã. Việc thực hiện các qui ước, hương ước về bảo vệ rừng, phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo, an ninh trật tự thôn bản, đều được đem ra bàn bạc công khai.
Để tiến hành lễ cúng rừng, trước đó dân làng đã họp và tổ chức quyên góp tiền mua lợn, gà, rượu, hương thơm, vàng mã và bầu ra người chủ lễ, chủ rừng. Người chủ lễ còn gọi là thầy cúng phải là người có uy tín, hiểu biết về phong tục tập quán, giữ trong mình những văn hóa truyền thống của cộng đồng dân tộc mình. Người chủ rừng phải là người nhiệt tình, được dân làng quý mến, tin tưởng và đại diện cho dân làng chuẩn bị lễ cúng, thực phẩm cho buổi lễ. Khi chọn được ngày tốt để cúng thần rừng, ngay từ sáng sớm, bà con tập trung tại khu vực rừng cấm của thôn để chuẩn bị các lễ vật dâng lên thần rừng.
Buổi lễ với những nghi thức độc đáo, trang nghiêm được diễn ra ở cửa rừng, bàn thờ cúng bằng tre được đặt dưới gốc cây cổ thụ. Lễ vật dâng tế thần rừng gồm một con gà trống lông màu trắng, 4 chén rượu, hương và giấy bản. Các lễ vật này được cúng dâng Thần rừng hai lần, cúng khi con vật còn sống và sau khi đã chế biến chín. Mỗi lần cúng đều có bài cúng riêng và tương ứng với một thời gian nhất định trong buổi lễ.
Trước khi con vật được đem đi chế biến chín để cúng lần thứ hai thì thầy cúng cắt tiết gà rồi lấy lông gà nhúng vào bát tiết dán lên gốc cây cổ thụ để báo với thần rừng là dân làng đã dâng lễ vật lên thần rừng. Có như vậy mới linh nghiệm và thần rừng mới chấp nhận. Trong không khí linh thiêng của trời đất, người chủ lễ kính cẩn thay mặt bà con dân bản dâng lễ vật, quì lạy bốn phương trời, tám phương đất, khấn mời thần rừng về hưởng lễ và chứng kiến cho lòng thành kính của dân làng, phù hộ cho làng bản trừ hết những xấu xa, vận hạn, con người vật nuôi được khỏe mạnh, mùa màng tươi tốt, mưa thuận gió hòa.
Thầy Mo Tráng A Ly, người cao tuổi có uy tín trong cộng đồng người Mông Tả Văn Chư cho biết: “Lễ cúng rừng là nghi lễ quan trọng nhất của người Mông, cầu mong thần rừng phù hộ sức khỏe, gia đình hạnh phúc, cầu mong thần rừng trong năm không nổi giận để những cánh rừng sinh sôi nảy nở, nuôi sống con người. Bên cạnh đó, lễ cúng rừng còn là thông điệp để người dân luôn yêu quý rừng, không chặt phá rừng hoặc gây ra những vụ cháy rừng khi đốt lương, làm rẫy”.
Sau phần lễ, bà con dân bản ngồi tập trung ở khu đất trống để trưởng thôn, cán bộ xã triển khai các chỉ thị, nghị quyết, kế hoạch phát triển kinh tế – văn hóa – xã hội, vận động nhân dân đoàn kết giúp đỡ nhau trong lúc hoạn nạn khó khăn.
Lễ hội cúng rừng là một trong những nghi lễ truyền thống đẹp của người Mông, ngoài ý nghĩa tâm linh, nghi lễ cúng thần rừng còn có vai trò to lớn trong việc gắn kết cộng đồng dân tộc, gắn con người với thiên nhiên vì vậy đã trải qua nhiều thế hệ song lễ hội cúng thần rừng của người Mông vẫn còn nguyên giá trị và còn được lưu truyền từ đời này sang đời khác.
Sau các nghi lễ một bản hương ước về bảo vệ rừng sẽ được người dân trong thôn thống nhất và mọi người đều phải có trách nhiệm thực hiện. Được tham gia lễ cúng rừng, ký bản cam kết bảo vệ rừng, anh Tránh Seo Hà, đoàn viên chi đoàn thôn Tẩn Chư, xã Tả Văn Chư thêm hiểu được ý nghĩa và trách nhiệm của tuổi trẻ trong công tác bảo vệ rừng ở địa phương, anh Lao bày tỏ; “tham dự lễ cũng rừng với anh em, họ hàng và bà con trong thôn, mình và mọi người được nghe phổ biến nội quy, quy định bảo vệ rừng và quy ước thôn, mình thấy rừng có vai trò quan trọng của việc bảo vệ rừng, mình và mọi người sẽ không phá rừng bừa bãi, tham gia các chương trình tình nguyện trồng cây xanh, tham gia dự án trồng rừng kinh tế, trồng cây thông và trồng cây mận tả van phủ xanh đất trống đồi núi trọc, mình thấy có một số hộ trồng 2 loại cây này đã có nguồn thu khá lớn, bây giờ gia đình mình và các hộ còn lại sẽ trồng những loại cây này”.
Lễ cúng rừng còn hàm chứa ý nghĩa nhân văn sâu sắc, mỗi khu rừng sau đó sẽ được người dân chăm sóc như báu vật của làng. Đây không chỉ là một nghi lễ độc đáo mà còn góp phần bảo vệ các giá trị vật chất, tinh thần trong cộng đồng làng bản, đồng thời góp phần bảo vệ môi trường sinh thái bền vững, nâng cao ý thức của người dân địa phương trong việc bảo vệ thiên nhiên, bảo vệ rừng nguyên sinh Tả Văn Chư – nơi có danh lam thắng cảnh cấp quốc gia Động thiên long, tạo điều kiện phát triển du lịch cộng đồng, góp phần giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế – xã hội địa phương.
Quỳnh Anh
