BVR&MT – Dơi ăn quả đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe của rừng bằng cách phát tán hạt giống. Trong nhiều thập kỷ, các nhà nghiên cứu đã khám phá những cách khai thác khả năng này như một công cụ tái sinh rừng, đặc biệt là những khu vực rừng bị phá, nơi phân chứa hạt của chúng có thể giúp kích thích sự phát triển trở lại.
Nghiên cứu mới gần đây tiến thêm một bước nữa bằng cách sử dụng các hợp chất hóa học có nguồn gốc từ các loại dầu để thu hút dơi. Cách làm mồi nhử mới này có thể ít tốn kém hơn khi cần mở rộng quy mô nhưng trước khi các công cụ tái sinh rừng như vậy được triển khai rộng rãi, cần có thêm nhiều nghiên cứu và bằng chứng hơn.
Việc thu hút các loài dơi phát tán hạt giống đến các cảnh quan bị thoái hóa và hỗ trợ các nỗ lực phục hồi rừng nhiệt đới từ lâu đã là một triển vọng hấp dẫn đối với các nhà bảo tồn bởi kỹ thuật này tương đối rẻ và ít tốn công hơn so với việc trồng hàng triệu cây được truyền thông thổi phồng.
Các nhà nghiên cứu đã thử nghiệm nhiều loại mồi phân tán hạt trong nhiều thập kỷ, nhưng một dự án gần đây ở Costa Rica có thể cho thấy một cách hiệu quả và ít tốn kém hơn. Các nhà nghiên cứu đã sử dụng thành công các hợp chất hóa học tổng hợp có nguồn gốc từ quả của cây Piper để thu hút dơi ăn quả hoang dã.
“Để định vị trái cây trong bóng tối, dơi dựa vào khứu giác của chúng. Trong nghiên cứu của chúng tôi, chúng tôi đã sử dụng các phân tử dễ bay hơi tổng hợp mô phỏng mùi trái cây mà dơi ăn quả ưa thích để thu hút chúng”, Mariana Gelambi, tác giả chính của nghiên cứu chia sẻ.
Nhóm nghiên cứu đã đặt những mồi nhử dơi tổng hợp này tại các điểm trong Trạm nghiên cứu sinh học La Selva. Sau đó, họ quan sát những con dơi ăn quả thuộc chi Carollia bị thu hút bởi mùi hương và cũng ghi nhận sự gia tăng nhẹ về số lượng hạt được phát tán.
Công trình này dựa trên nghiên cứu trước đây đã thử nghiệm tiềm năng của tinh dầu thu thập từ trái cây nhiệt đới để thu hút các loài phân tán hạt. Gelambi cho biết mùi hương hóa học được sử dụng trong thí nghiệm ở Costa Rica có thể cắt giảm chi phí chiết xuất tinh dầu từ trái cây, khiến phương pháp mới này trở thành “ứng cử viên” có thể sử dụng trên diện rộng trong tương lai.
Trước đây, các nhà nghiên cứu đã khám phá những cách khác để thu hút các loài phát tán hạt giống đến các khu vực bị phá rừng, như triển khai các tổ chim và chỗ đậu nhân tạo, đồng thời tạo ra âm thanh để thu hút nhiều loài phát tán hạt giống khác nhau nhằm sử dụng chúng làm tác nhân phục hồi rừng nhiệt đới.
Gelambi cho biết: “Chúng ta đang mất đi những cánh rừng nhiệt đới với tốc độ đáng báo động, đây là mối lo ngại nghiêm trọng vì các hệ sinh thái này rất cần thiết để hỗ trợ động vật hoang dã, thanh lọc không khí, lưu trữ carbon và cung cấp vô số các dịch vụ sinh thái khác. Mục tiêu cuối cùng của chúng tôi là đóng góp vào việc phát triển một chiến lược hiệu quả sử dụng sức hấp dẫn của dơi ăn quả để hỗ trợ các nỗ lực phục hồi rừng”.
Nghiên cứu mới cung cấp một bước khởi đầu tốt bằng cách chứng minh tiềm năng của các phương pháp thu hút này trong thực tế, Lays Parolin, một nhà sinh thái học tại Đại học Công giáo Giáo hoàng Paraná cho biết. Parolin đã tiến hành các nghiên cứu sử dụng tinh dầu làm mồi nhử ở Brazil nhưng chủ yếu là trên dơi nuôi nhốt.
Bà nói: “Chúng tôi có lý thuyết cho rằng điều này có thể hiệu quả, nhưng vẫn còn rất nhiều điều chúng tôi cần thử nghiệm để làm cho phương pháp thu hút dơi này hiệu quả hơn”.
Tuy nhiên, chứng minh rằng một chất hấp dẫn tự nhiên hoặc hóa học có thể thu hút dơi hoặc các loài động vật phát tán hạt khác đến một địa điểm là một chuyện. Xác định xem động vật hoang dã đó có phát tán hạt đủ để giúp tái sinh rừng hay không lại là một vấn đề hoàn toàn khác, đòi hỏi phải quan sát lâu dài.
Các nhà khoa học đã biết rằng các loài phát tán hạt, bao gồm cả dơi ăn quả, đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe của rừng. Khi dơi bay từ nơi này đến nơi khác để tìm kiếm thức ăn, chúng thải ra phân thường chứa đầy hạt – cung cấp nguồn sống mới và một số loại phân bón để kích thích sự phát triển đầu tiên.
Nghiên cứu về sự phát tán của Gelambi quan sát thấy rằng các loài cây tiên phong nằm trong số những loài thường được tìm thấy nhất trong các bẫy hạt đặt cho dơi. Nhưng liệu những hạt giống phân tán có thực sự nảy mầm và đóng góp nhiều vào quá trình tái sinh rừng hay không vẫn là một câu hỏi quan trọng và chưa được các nghiên cứu trước đây trả lời thỏa đáng, Karen Holl, giáo sư nghiên cứu môi trường tại Đại học California-Santa Cruz cho biết. “Để thực sự có tác động, những hạt giống phải được hình thành”, bà nói. Và quá trình gieo hạt đó cần phải được ghi chép lại và định lượng.
Theo quan điểm của bà, cần phải có nhiều thử nghiệm và bằng chứng nghiêm ngặt hơn nữa để chứng minh các phương pháp thu hút động vật đóng góp đáng kể vào việc tái trồng rừng. Các thí nghiệm như vậy “cần phải được tiến hành trên quy mô không gian lớn hơn và thời gian dài hơn.
Có rất nhiều rào cản mà hạt giống mới phân tán phải đối mặt trước khi một khu vực bị thoái hóa có thể được chuyển đổi thành một khu rừng mới. Trong số những thách thức này là sự cạnh tranh mà hạt giống cây phải đối mặt từ cỏ và các loại thực vật khác. Sự săn mồi của chim và các loài động vật khác cũng là một vấn đề. Holl cho biết, mồi nhử có thể hoạt động tốt nhất khi được sử dụng ở các khu vực được bảo vệ, nơi các điều kiện sinh thái thuận lợi cho sự tái sinh, nhưng những quan sát dài hạn như vậy vẫn chưa được thực hiện.
Holl lập luận rằng gieo hạt thủ công hoặc trực tiếp trồng các loài cây lớn hơn có thể là một chiến lược thu hút và phục hồi “tốt hơn nhiều”. Kết luận đó dựa trên dự án dài hạn của riêng bà tập trung vào 3 phương pháp phục hồi rừng: tái sinh tự nhiên (không trồng), nhân giống (trồng thành từng mảng) và trồng rừng (trồng toàn bộ) trên đất bị thoái hóa ở Costa Rica. Những khu vực cây được nhân giống và được trồng đã chứng minh được hiệu quả trong việc thu hút các loài phát tán hạt, đặc biệt là chim và dơi, theo thời gian.
Gelambi đồng ý rằng việc sử dụng mùi hương để thu hút những người phát tán hạt giống vẫn còn trong giai đoạn đầu. Bà cho biết “Cần có thêm các nghiên cứu để đánh giá hiệu quả của phương pháp này trong nhiều môi trường khác nhau và trong thời gian dài”, và cần phải có nỗ lực để thu hút các loài dơi khác nhau. “Có thể mất vài năm để xác thực những phát hiện này và phát triển các chiến lược cho các ứng dụng trong thế giới thực”.
Bà cho rằng việc tối đa hóa việc tái trồng rừng cũng có thể đòi hỏi sự kết hợp của nhiều kỹ thuật tùy thuộc vào địa phương và tình hình, bao gồm chất hấp dẫn hóa học hoặc tự nhiên, cùng với việc trồng các loại cây thu hút dơi, chim và các loài phát tán hạt khác.
Các nhà nghiên cứu ở Brazil đang lên kế hoạch cho một dự án mới trong năm nay, dự án này sẽ triển khai các loại mồi nhử tinh dầu ở những khu vực rừng bị thoái hóa để xác định xem các loài động vật có vú phát tán hạt khác, chẳng hạn như thú có túi, có bị thu hút đến các địa điểm thử nghiệm hay không và “hy vọng sẽ tăng tính đa dạng của việc phát tán hạt”, Parolin cho biết.
Gelambi cho biết: “Trong ngắn hạn, mồi nhử của chúng tôi cung cấp một ứng dụng thực tế cho các nhà nghiên cứu về dơi. Bằng cách mua các hợp chất tổng hợp này, các nhà nghiên cứu có thể thu hút dơi để nghiên cứu cộng đồng của chúng hoặc giải quyết các câu hỏi sinh thái khác”.
LH (Theo Mongabay)
