BVR&MT – Vào các dịp lễ tết, lễ hội văn hóa truyền thống, “cỗ lá” được xem là một trong những nét đặc trưng trong văn hóa ẩm thực của người Mường ở Hòa Bình.
Theo tìm hiểu của phóng viên Bảo vệ Rừng và Môi trường điện tử , Cỗ lá là món ăn được bày trên lá chuối, là một nét độc đáo trong ẩm thực của dân tộc Mường ở Hòa Bình. Trong tất cả những bữa cỗ cộng đồng như ngày lễ hội, ngày tết truyền thống của người Mường. Lá chuối được hơ qua lửa cho héo, dẻo, dậy mùi thơm của núi rừng. Theo quan niệm của người Mường thì phần ngọn và mép lá tượng trưng cho Mường Sáng – của người sống, phần gốc lá và mang lá tượng trưng cho Mường Tối – Mường ma, của người chết. Chính vì thế, khi dùng lá chuối bày cỗ, người Mường cũng có quy tắc phân biệt: Người vào, ma ra – tức là khi dọn cỗ cho người sống, phần ngọn lá hướng vào trong, còn khi bày cỗ cúng ma thì làm ngược lại.
Điều này được coi là quy tắc của người Mường vì họ quan niệm nếu vi phạm sẽ mang lại những điều dữ cho gia chủ. Người xếp cỗ không phải chỉ xếp sao cho đẹp mắt, mà còn phải toát lên được ý nghĩa tâm linh – thể hiện được sự giao hòa của trời đất và thể hiện lòng biết ơn của dân Mường với đất, trời, rừng núi.
Trong mâm tết “cỗ lá” cũng không thể thiếu được món cuốn, gồm có: Trứng và giò lợn thái lát mỏng, cùng rau thơm, hành lá. Đây là món mang đặc trưng ẩm thực Mường nhất trong cỗ lá. Xen lẫn các món thịt là món măng luộc và các loại rau sống. “Cỗ lá” cũng không thể thiếu xôi, xôi trắng để tượng trưng cho tinh hoa của đất và rừng. Xôi nếp gạo nương được đồ chín tới, gói vuông vức trong tàu lá chuối đã hơ lửa cho mềm, xôi vừa thơm, vừa dẻo.
Nếu vào những ngày lễ hội lớn, tết, đồng bào Mường thường đồ xôi ngũ sắc với năm màu xanh – đỏ – tím – vàng – trắng thật đẹp mắt thì trong ngày tết bên cạnh còn được xếp kèm với một đĩa hoa chuối xào, một hoặc hai bát canh ”loóng” chuối – là món canh được nấu bằng cây chuối rừng non, thái mỏng, nấu với nước luộc lòng. Canh có vị ngọt đậm đà là món canh đặc trưng và không thể thiếu trong mâm cỗ.
Cuối cùng là gia vị chấm đặc trưng của dân tộc Mường, phổ biến nhất là muối nướng hạt dổi. Đặt than đỏ vào bát đựng lẫn muối và hạt dổi tới khi muối khô trắng rồi đem giã. Mùi hạt dổi thơm lừng trộn lẫn với vị mặn của muối tạo nên một loại bột chấm đặc trưng của người dân tộc ở đây. Khi ăn cỗ lá, người Mường sẽ đổ muối hạt dổi lên lá để tiện chấm. Ngoài loại bột chấm trên, họ còn nấu các loại rau thơm như lá mơ, mùi tàu, lá lốt cùng tiết, ớt và gia vị thành một loạt nước vừa đậm vừa cay.
“Cỗ lá” là nét tinh túy trong ẩm thực của người Mường, nó chứa đựng ân tình của con người đối với đất, trời, rừng núi. Thưởng thức ”cỗ lá”, không phải chỉ để cảm nhận hương vị đặc biệt của các món ăn mà hơn hết đó là tình cảm mộc mạc, chân thành của người Mường. Trở thành nét độc đáo trong đời sống văn hóa – xã hội của người Mường, cỗ lá chính là cốt lõi, là “thương hiệu” đặc trưng, biểu hiện nét tinh tế trong văn hóa ẩm thực của người Mường. Có được thưởng thức mâm cỗ Mường ngay tại bản Mường vào những dịp lễ, tết…, du khách mới cảm nhận được hết ý nghĩa và vẻ đẹp dung dị của mâm cỗ Mường trong cuộc sống người Mường…
Thạch Thảo
