BVR&MT – Gạo Tẻ thơm (tiếng Thái gọi là Khẩu cháo hom) là một trong những đặc sản của huyện vùng cao Kỳ Sơn. Những năm qua, giống lúa thơm này được huyện rẻo cao Kỳ Sơn trồng và đạt hiệu quả kinh tế cao.
Từ bao đời nay giống lúa này được đồng bào người Thái, người Mông lưu truyền, gieo trồng độ cao trung bình trên 600m so với mực nước biển; nhiệt độ trung bình khoảng 20 đến 23 độ C, chênh lệch nhiệt độ ngày, đêm lớn và nguồn nước tưới được lấy từ các khe núi đá rất sạch và mát. Bởi trồng ở vùng đất có thổ nhưỡng và khí hậu phù hợp, đây là giống lúa có hàm lượng dinh dưỡng cao, dẻo, khi nấu có mùi thơm đặc trưng, vị đậm ngon.
Đặc biệt là loại gạo này có giá bán rất cao, dao động khoảng 25.000 – 30.000 đồng/kg, tính ra mỗi ha trồng lúa Tẻ thơm cho nông dân thu nhập vài chục triệu đồng.
Ông Vi Văn Hồng, ở bản Na Khướng, xã Na Loi, cho biết: “Bà con ở bản trồng lúa không bón phân, phun thuốc nhưng lúa vẫn sinh trưởng tốt, chống chịu được các loại sâu bệnh gây hại. Năng suất của lúa Tẻ thơm thấp hơn nhưng bù lại, giá bán loại gạo này cao hơn so với lúa khác. Bởi vậy, bà con vẫn duy trì sản xuất giống lúa này vừa bảo tồn truyền thống vừa đem lại hiệu quả kinh tế cho người dân địa phương”.
Thấy được tiềm năng phát triển kinh tế từ giống lúa đặc sản của người dân bản địa, UBND huyện Kỳ Sơn cũng đã phối hợp với các Sở ban ngành tại tỉnh để nghiên cứu phương án để bảo tồn và phát triển thương hiệu giống lúa. Tuy nhiên, việc mở rộng diện tích trồng giống lúa này gặp khá nhiều khó khăn. Một trong các nguyên nhân khiến quá trình mở rộng diện tích gieo cấy giống lúa Tẻ thơm tại xã Na Loi gặp khó là do nguồn giống đã có sự thoái hóa trong quá trình canh tác nhiều năm, cùng với việc người dân chưa chú trọng đầu tư, chăm sóc, duy trì bảo tồn giống làm giảm năng suất và chất lượng sản phẩm.
Vụ mùa năm 2018, Sở Khoa học Công nghệ tỉnh Nghệ An đã phối hợp với xã Na Loi, triển khai mô hình cải tạo, khôi phục lại giống lúa Tẻ thơm, lựa chọn được giống gốc, làm cơ sở phục vụ cho sản xuất đại trà. Hiện toàn xã Na Loi có trên 91 ha đất ruộng, trong đó có đến 60ha được bà con nông dân xuống giống lúa Tẻ thơm truyền thống.
Trao đổi với phóng viên, ông Vi Văn Khuôn – Chủ tịch UBND xã Na Loi, huyện Kỳ Sơn cho biết: “Việc cải tạo, khôi phục, tăng năng suất cho giống lúa đặc sản của địa phương không những góp phần lưu giữ những giá trị văn hóa truyền thống mà còn nâng cao nhận thức của đồng bào dân tộc trong việc phát huy lợi thế để cạnh tranh, phát triển kinh tế, nâng cao đời sống. Xã cũng đã phối hợp với Sở Khoa học Công nghệ xây dựng thương hiệu cho lúa tẻ thơm Na Loi, để nâng cao hơn nữa giá trị hàng hóa của mặt hàng này”
Đình Nguyên
