BVR&MT – Tuy chịu tác động của nền kinh tế thị trường nhưng đồng bào Mông ở xã Dào San, huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu vẫn lưu giữ được nghề làm hương truyền thống. Làm nghề này giúp người dân có thêm thu nhập, tạo nét văn hóa riêng của đồng bào Mông nơi vùng cao biên giới.
Chiều cuối năm, chúng tôi tới thăm gia đình bà Thào Thị Nhừ (dân tộc Mông, 90 tuổi ở bản Dền Thàng A, xã Dào San). Đã bước qua cái tuổi “xưa nay hiếm” nhưng bà vẫn rất khỏe mạnh, nhanh nhẹn. Đôi bàn tay nhỏ nhắn, gân guốc liên tục vót nhẵn que làm hương. Làm đến đâu, bà Nhừ lại chỉ dạy một cách tỉ mỉ cho cháu dâu để lưu giữ nghề.
Bà Thào Thị Nhừ chia sẻ, bà đã làm hương được 60 năm. Đây là nghề truyền thống do tổ tiên truyền dạy lại. Do vậy, bà duy trì thường xuyên để bán trong mỗi phiên chợ. Số hương còn lại gia đình sử dụng và bảo quản cẩn thận bán cho khách trong dịp Tết Nguyên đán. Mỗi phiên chợ, bà mang hương đi bán được từ 70.000-80.000 đồng. Gia đình có tiền chi tiêu sinh hoạt, cải thiện cuộc sống.
Để tạo nên sản phẩm chất lượng, người làm hương phải chuẩn bị chu đáo ngay từ nguyên liệu. Cây tre sau khi chặt thành từng đoạn theo đúng kích thước mong muốn sẽ vót nhỏ, tròn, phơi khô, sau đó hong lên gác bếp khoảng 2 ngày; tiếp đến nhúng que vào nước rồi nhúng vào bột hương. Người làm hương phải vừa nhúng que vào bột vừa nhẹ nhàng xoay que nhiều lần theo hình tròn sao cho bột hương dính đều vào que. Những chỗ bột hương trên que chưa đủ độ dày và chưa phẳng bề mặt, người làm hương dùng tay cầm bột hương rồi tiếp tục rắc đều lên que hương đến khi ưng ý mới đem đi phơi thật khô.
Theo kinh nghiệm của người Mông, nếu trời nắng to, hương phơi trong hai ngày sẽ thành phẩm. Ngược lại, thời tiết nắng ít thời gian phơi kéo dài, trời mưa phải mang lên gác bếp sấy. Quá trình phơi hương phải để các que hương không bị dính liền, hạn chế rơi; thường xuyên phải đảo hương để que hương khô đều. Điều quan trọng nhất quyết định trực tiếp đến chất lượng sản phẩm hương chính là bột hương. Bột hương được làm từ lá cây trên rừng (thường gọi là cây hương). Lá cây hương lấy về rửa sạch, phơi khô, đem nghiền bằng máy hoặc giã nhỏ thành bột mịn có màu xanh rêu, khi nào sờ vào không bị lợn cợn hay ráp tay mới đạt tiêu chuẩn.
Hương của người Mông Dào San làm từ nguyên liệu tự nhiên, không chứa phẩm màu, hóa chất. Trong từng công đoạn, người làm hương đều làm rất cẩn thận, tỉ mỉ. Điều này góp phần tạo nên sản phẩm hương chất lượng, có mùi thơm nhẹ, khác biệt so với các địa phương khác, được nhiều khách hàng ưa chuộng.
Hương của đồng bào Mông xã Dào San là sản phẩm truyền thống quen thuộc với người tiêu dùng cụm 7 xã biên giới phía Bắc huyện Phong Thổ. Bởi hương có mùi thơm đặc trưng của núi rừng Tây Bắc, nhẹ mà thanh, không sực nức nhưng lại phảng phất rất lâu.
Chị Vàng Lở Mẩy, người dân bản Dao Chản, xã Dào San cho biết. gia đình chị thường thắp hương vào ngày mùng 1 và 15 hằng tháng. Chính vì vậy, mỗi khi xuống chợ Dào San, chị lại mua hương về dùng. Mình thấy hương bà con làm hoàn toàn từ tự nhiên, không nguy hại cho sức khỏe lại có mùi thơm, giá thành rẻ nên rất hài lòng và yên tâm sử dụng.
Theo người dân nơi đây, làm hương là nghề truyền thống được người dân xã Dào San lưu giữ, truyền từ đời này sang đời khác, phục vụ đời sống tâm linh. Thế nhưng không phải ai cũng được làm hương, người làm hương phải tuân thủ quy định như, chỉ phụ nữ đã đứng tuổi, có con cái trưởng thành mới được làm…
Nghề làm hương ở Dào San đã giúp bà con có thêm thu nhập, cải thiện cuộc sống. Với nguồn nguyên liệu có sẵn trong tự nhiên, chỉ cần 3 đến 5 ngày làm hương đem ra chợ huyện bán cũng thu được một khoản tiền chi tiêu cho sinh hoạt gia đình. Đặc biệt, trong những ngày giáp Tết Nguyên đán, người làm hương thường tất bật hơn mới đủ phục vụ nhu cầu người dân trong vùng.
Xã Dào San khuyến khích người dân lưu giữ nghề truyền thống, tích cực truyền dạy nghề cho thế hệ con cháu. Mặt khác, xã tuyên truyền người dân khi đi lấy lá hương phải bảo vệ cây, không được chặt hạ cây hay làm gãy cành. Nhờ vậy, nghề làm hương truyền thống không bị mai một, hiện toàn xã có trên 10 hộ duy trì nghề.
Ông Ma A Già, Chủ tịch UBND xã Dào San cho hay, theo phong tục của đồng bào Mông xã Dào San, dịp Tết Nguyên đán bắt buộc phải sử dụng hương do chính người dân bản địa làm. Đây là nét văn hóa đặc sắc của người dân nơi đây. Thời gian tới, xã tiếp tục tạo điều kiện và có giải pháp hỗ trợ về nguồn vốn để các hộ có nhu cầu làm hương vay mở rộng quy mô. Từ đó, vừa giúp xã lưu giữ được nghề truyền thống vừa tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân trên địa bàn.
