BVR&MT – Kể từ những năm 1980, khi nhiệt độ toàn cầu tăng lên, khí hậu sa mạc đã lan rộng lên đến 100km ở nhiều phần của khu vực Trung Á.
Nghiên cứu được công bố ngày 27/5 trên tạp chí chuyên ngành về địa chất Geophysical Research Letters cũng cho thấy trong 35 năm qua, nhiệt độ đã tăng lên trên toàn bộ Trung Á, bao gồm một phần Trung Quốc, Uzbekistan và Kyrgyzstan. Trong khoảng thời gian này, các vùng núi trở nên nóng hơn và ẩm ướt hơn – điều này có thể đẩy nhanh tốc độ biến mất của một số sông băng lớn.
Chuyên gia Jeffrey Dukes, nhà sinh thái học tại Khoa sinh thái toàn cầu của Viện Khoa học và Sinh thái học thuộc Viện Khoa học Carnegie (Mỹ) cho biết, những thay đổi như vậy đe dọa các hệ sinh thái và những gì sống dựa vào chúng. Tuy nhiên, phát hiện là “bước đầu tiên tuyệt vời” để cung cấp thông tin cho các chính sách giảm thiểu và thích ứng với biến đổi khí hậu tại khu vực này.
Khô hơn và nóng hơn
Hơn 60% diện tích Trung Á có khí hậu khô hạn với lượng mưa không thường xuyên. Với lượng nước cung cấp cho thực vật và các sinh vật khác ít đi, phần lớn khu vực dễ bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ tăng cao, khiến tốc độ bốc hơi nước trong đất nhanh hơn và làm tăng nguy cơ hạn hán.
Đồng tác giả nghiên cứu, chuyên gia Qi Hu, nhà khoa học về Trái đất và khí hậu tại Đại học Nebraska – Lincoln cho biết, nghiên cứu về biến đổi khí hậu trước đây đã báo cáo những thay đổi trung bình về nhiệt độ và lượng mưa ở phần lớn khu vực Trung Á.
Bằng cách sử dụng dữ liệu về nhiệt độ không khí và lượng mưa từ năm 1960 đến năm 2020, chuyên gia Hu và nhà khoa học khí hậu Zihang Han tại Đại học Lan Châu (Trung Quốc) đã chia Trung Á thành 11 kiểu khí hậu.
Họ phát hiện ra rằng kể từ cuối những năm 1980, khu vực được coi là có khí hậu sa mạc đã mở rộng về phía đông, và trải rộng về phía bắc tới 100 km ở phía bắc Uzbekistan và Kyrgyzstan, ở phía nam Kazakhstan và chung quanh Lưu vực Junggar ở tây bắc Trung Quốc.
Chuyên gia Hu nói rằng đây là một sự mở rộng đáng kể và đã gây ra hiệu ứng domino đối với các vùng khí hậu lân cận, vốn cũng trở nên khô hơn. Ở một số khu vực, nhiệt độ trung bình hằng năm cao hơn ít nhất 5 độ C từ năm 1990 đến năm 2020 so với khoảng thời gian từ năm 1960 đến 1979, mùa hè trở nên khô hơn và mùa đông thường xuyên có mưa.
Theo thời gian, nhiệt độ tăng và lượng mưa giảm sẽ khiến các cộng đồng thực vật chủ yếu là các loài thích nghi với điều kiện nóng hơn và khô hơn. Chuyên gia Dukes nói: “Điều đó sẽ gây ra hậu quả cho những loài như động vật ăn cỏ phụ thuộc vào thảo nguyên hoặc đồng cỏ”. Ông cho biết thêm, ở một số vùng, thời gian hạn hán kéo dài sẽ làm giảm năng suất của đất cho đến khi nó trở thành đất “chết”.
Ấm hơn và ẩm hơn
Nhóm nghiên cứu còn nhận thấy một tình trạng khác ở các vùng núi. Ở dãy Thiên Sơn (Tian Shan) phía tây bắc Trung Quốc, nhiệt độ tăng cao đã khiến khu vực này xuất hiện mưa nhiều hơn, không phải tuyết rơi như trước kia. Nhiệt độ cao hơn và lượng mưa tăng góp phần làm tan băng ở vùng cao. Theo chuyên gia Hu, điều này có thể giải thích cho tốc độ suy giảm chưa từng có của các sông băng trong khu vực này.
Theo nhà địa lý học Troy Sternberg tại Đại hoc Oxford (Anh), lượng tuyết rơi giảm, các sông băng ở Trung Á sẽ không được bổ sung lượng băng đã mất. Trong tương lai, điều này đồng nghĩa với việc giảm lượng nước từ sông băng tan chảy để cung cấp cho sinh hoạt của con người và mùa màng.
Vấn đề toàn cầu
Ông Mickey Glantz, nhà khoa học khí hậu tại Đại học Colorado Boulder nhận định, sa mạc hóa là một vấn đề ở Trung Á cũng như các khu vực khác trên thế giới. Nhưng để kết luận chính xác rằng các sa mạc đang mở rộng, các nhà nghiên cứu nên xem xét các chỉ số như bão bụi và sóng nhiệt, thay vì chỉ dựa vào phân loại khí hậu.
“Các hoạt động của con người như khai thác mỏ và nông nghiệp cũng góp phần vào quá trình sa mạc hóa”, ông Sternberg lưu ý. Vì vậy, các Chính phủ ở Trung Á nên tập trung vào nông nghiệp và đô thị hóa bền vững. Ông nói: “Trung Á, cũng như phần còn lại của thế giới, nên chú ý đến biến đổi khí hậu và cố gắng thích ứng hơn với tình trạng này.”
