BVR&MT – Khu bảo tồn động vật hoang dã Okapi ở Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC) là nơi trú ẩn của khoảng 470 loài chim và động vật có vú, trong đó có tới 20% loài okapi (Okapia johnstoni) – “kỳ lân châu Phi” có nguy cơ tuyệt chủng còn lại trên thế giới, có họ hàng với hươu cao cổ.
Nằm ở phía đông bắc Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC) gần biên giới Uganda và Nam Sudan, Khu bảo tồn Động vật Hoang dã Okapi bao gồm khoảng 14.000 km² môi trường sống của rừng nhiệt đới. Chính phủ đã thành lập khu bảo tồn vào năm 1996, và nó cũng được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận là Di sản Thế giới do các loài động thực vật đa dạng của nó, một số loài trong số đó không tìm thấy ở đâu khác ngoại trừ trong khu vực này. Khu bảo tồn động vật hoang dã Okapi bảo vệ hơn 100 loài động vật có vú và 370 loài chim, bao gồm 17 loài linh trưởng đã biết – nhiều hơn bất kỳ khu vực rừng đơn lẻ nào khác ở Châu Phi. Khu bảo tồn cũng là nơi sinh sống của các dân tộc Bản địa Efe và Mbuti.
Nhưng có lẽ cư dân nổi tiếng nhất của khu bảo tồn là loài Okapi bí ẩn. Với hình dạng đầu của một con hươu cao cổ và các vằn của một con ngựa vằn, Okapi được gọi là “kỳ lân châu Phi” và chưa được giới khoa học biết đến cho đến thế kỷ 20 và chỉ được tìm thấy ở phần đông bắc của Cộng hòa Dân chủ Congo.
Khu bảo tồn này cũng chứa khoảng 1/5 diện tích rừng mưa nhiệt đới Ituri, một hệ sinh thái đã thay đổi rất ít trong 11.000 năm qua đến mức các nhà sinh thái học coi nó là một “cơ sở tái tạo Pleistocen”, nơi các loài đã sống sót qua các thời kỳ băng hà. Nhưng Rừng nhiệt đới Ituri, bất biến qua hàng thiên niên kỷ, đang bị đe dọa ngày càng nhiều từ sức ép của con người. Theo dữ liệu vệ tinh của Đại học Maryland được hiển thị trên Global Forest Watch , tỉnh Ituri của DRC đã mất gần 7% diện tích rừng nguyên sinh từ năm 2002 đến năm 2020. Tỷ lệ phá rừng trong tỉnh dường như đang gia tăng, với phần lớn là mất rừng nguyên sinh (gần 60%) trong 5 năm 2016-2020.
Được hỗ trợ bởi các biện pháp bảo vệ và vị trí xa xôi, Khu bảo tồn Động vật Hoang dã Okapi đã thoát khỏi nạn phá rừng mà phần còn lại của tỉnh Ituri phải đối mặt, ít nhất là tương đối. Nhưng áp lực của con người vẫn đang ảnh hưởng đến khu bảo tồn, và áp lực đó dường như đang gia tăng. Năm 1997, một năm sau khi Khu bảo tồn Động vật Hoang dã Okapi chính thức được thành lập, UNESCO đã thêm nó vào Danh sách Di sản Thế giới đang bị đe dọa do nạn săn trộm, khai thác mỏ và cướp phá các cơ sở của công viên. Khu bảo tồn động vật hoang dã Okapi là một trong bốn địa điểm như vậy ở DRC, cùng với các vườn quốc gia Virunga, Garamba và Kahuzi-Biega.
Tình hình dường như đã xấu đi trong một phần tư thế kỷ qua. Năm 2012, những kẻ săn trộm đã sát hại 7 người trong Khu bảo tồn Động vật Hoang dã Okapi, trong đó có 2 nhân viên bảo vệ rừng, và bắn chết hơn một chục con okapis bị nuôi nhốt. Các nhân viên bảo vệ rừng được sử dụng bởi Viện Bảo tồn Thiên nhiên Congo (ICCN), cùng với Hiệp hội Bảo tồn Động vật Hoang dã và Dự án Bảo tồn Okapi, quản lý các hoạt động giám sát và bảo vệ trong khu bảo tồn. Vào năm 2020, một nhân viên bảo vệ rừng của ICCN được cho là đã thiệt mạng trong khi làm nhiệm vụ.
“Tôi vô cùng lo ngại trước tình trạng bạo lực gia tăng tại các Di sản Thế giới ở Cộng hòa Dân chủ Congo, và tôi muốn đặc biệt tri ân lòng dũng cảm to lớn của những người lính gác đã đảm bảo việc bảo vệ các Di sản Thế giới trong những gì có thể vô cùng Tổng Giám đốc UNESCO Audrey Azoulay cho biết trong một thông cáo báo chí không ghi ngày tháng.
Ngoài các mối đe dọa an ninh, dữ liệu vệ tinh từ Đại học Maryland được hiển thị trên Global Forest Watch cho thấy mức độ mất rừng ngày càng tăng trong khu bảo tồn, với số vụ phá rừng được ghi nhận vào năm 2020 nhiều hơn bất kỳ năm nào trước đó kể từ khi đo lường bắt đầu vào năm 2002. Dữ liệu sơ bộ cho năm 2021 cho thấy mất rừng giảm khoảng 4% vào năm ngoái, nhưng vẫn là mức mất rừng cao thứ hai trong khu bảo tồn kể từ năm 2002. Hình ảnh vệ tinh từ Planet Labs cho thấy phần lớn vụ phá rừng ở Khu bảo tồn Động vật Hoang dã Okapi xảy ra vào nửa cuối năm 2021 xảy ra dọc theo sông Ituri và mang dấu ấn của hoạt động khai thác vàng. Vào tháng 6 năm 2021, Reuters đưa tin về việc thu giữ 31 kg vàng trị giá khoảng 1,9 triệu USD đã được khai thác trong khu dự trữ.
Trung úy Jean de Dieu Musongela, người đứng đầu văn phòng công tố quân sự ở Mambasa, nói với Reuters vào năm 2021: “Không chỉ những người này đang khai thác vàng, họ còn đang nấu chảy nó”. Khai thác vàng – đặc biệt là khai thác vàng bất hợp pháp, không chính thức, không được kiểm soát – có liên quan đến hàng loạt các vấn đề môi trường, từ mất rừng và săn trộm đến việc thải các chất độc hại vào đường thủy. Thủy ngân, một chất độc thần kinh, thường được sử dụng để chiết xuất quặng vàng từ trầm tích, và dễ dàng thoát vào nguồn nước, nơi nó phóng đại chuỗi thức ăn và gây nguy hiểm cho các động vật hoang dã sống phụ thuộc vào cá và cộng đồng con người.
Các nhà bảo tồn lo ngại rằng khi hoạt động khai thác gia tăng trong Khu bảo tồn Động vật Hoang dã Okapis, các hoạt động phá hoại khác cũng sẽ xảy ra. John Lukas, đồng sáng lập của Dự án Bảo tồn Okapi, nói với Mongabay vào năm 2019 : “Các khu mỏ thu hút những người tuyệt vọng, phụ thuộc vào thịt bụi để nuôi những người khai thác mỏ và là đối tượng bị tống tiền bởi các dân quân bất hảo và quân đội . “Thứ hai, việc chặt phá rừng của những người nhập cư là mối đe dọa ngày càng tăng cùng với việc khai thác gỗ ở một số khu vực nhất định”.
Hậu Thạch (Theo Mongabay)
