BVR&MT – Từ đầu năm 2021 đến nay, tại các tỉnh miền núi phía bắc đã xảy ra nhiều trận mưa to, lũ lớn, gây thiệt hại về người và tài sản. Ðể giảm thiệt hại do thiên tai gây ra, các địa phương và các ngành chức năng đã tăng cường năng lực dự báo, chủ động phòng ngừa, kịp thời ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai.
Các tỉnh miền núi phía bắc có điều kiện địa hình phức tạp, bị chia cắt mạnh bởi nhiều núi cao, khe sâu, trong khi diễn biến thời tiết ngày càng bất thường, dẫn đến trên địa bàn thường xuyên xảy ra lũ ống, lũ quét, sạt lở đất, ngập úng, gây thiệt hại lớn về người, tài sản.
Thiên tai khó lường
Cơn mưa lớn kéo dài từ đêm 15 đến rạng sáng 16/8 đã khiến khu vực đồi sau nhà tám hộ dân ở tổ dân phố Pàn Chầu, thị trấn Yến Lạc, huyện Na Rì (Bắc Kạn) bị nứt, nguy cơ sạt lở rất cao, đe dọa tới tính mạng và tài sản của người dân. Qua kiểm tra sơ bộ, UBND huyện Na Rì xác định, khu vực này xuất hiện vết nứt từ 10 tới 40 cm, tạo thành rãnh, cung rãnh trượt dài khoảng 70 m với chiều cao trung bình từ 7 tới 15 m. Sau khi ổn định chỗ ở tạm cho các hộ trong vùng nguy cơ sạt lở, huyện đã xin ý kiến tỉnh khẩn trương xây dựng phương án xử lý. Ðơn vị tư vấn sau khi khoan địa chất bốn mũi thăm dò đã đánh giá, địa chất khu vực này đủ điều kiện cho việc xây dựng kè kiên cố bảo vệ. Hiện tại, UBND huyện đã báo cáo lên UBND tỉnh phương án, đề xuất tỉnh hỗ trợ kinh phí xây dựng để bảo đảm an toàn cho nhân dân.
Năm nay, mưa lũ xảy ra sớm hơn và diễn biến khó lường tại Lào Cai. Ðầu mùa mưa, đêm 17/4, một trận lũ ống xảy ra đột ngột ở xã Minh Lương, huyện Văn Bàn làm mọi người không kịp trở tay. Mưa lớn kéo dài trong vài giờ đồng hồ đã tạo nên những “túi nước” từ trên núi cao đổ xuống suối Nậm Liệp, gây lũ ống kéo theo nhiều bùn đất và cây gỗ lớn, tràn qua khu dân cư ở thôn 1, làm ba người chết, sập đổ 25 ngôi nhà cùng hàng chục xe máy, tài sản của người dân. Bùn, đá từ trên núi tràn kín mặt đường quốc lộ 279 với chiều dài khoảng 200 m, khiến giao thông bị ách tắc hoàn toàn. Hay từ đầu năm 2021 đến nay, ước tính thiên tai gây thiệt hại cho tỉnh Hà Giang hơn 40 tỷ đồng, làm bốn người chết; ba người bị thương; 26 nhà bị đổ sập, lũ cuốn trôi, nhiều diện tích nông nghiệp bị ngập úng. Mới nhất, từ ngày 13 đến 16/8, Hà Giang có mưa to trên diện rộng làm một người bị lũ cuốn trôi, hàng chục nhà dân tại huyện Yên Minh, Mèo Vạc, Ðồng Văn, TP Hà Giang bị sạt lở, nhiều diện tích hoa màu, công trình phúc lợi, đường giao thông bị ngập úng, sạt lở đất, đá.
Chủ động phòng ngừa, kịp thời ứng phó
Nhận thức rõ thiên tai tác động lớn đến phát triển kinh tế – xã hội ở địa phương, các tỉnh đều xác định “lấy phòng ngừa là chính”, từ đó chủ động xây dựng kế hoạch, phương án phòng, chống thiên tai theo phương châm “bốn tại chỗ”, tăng cường đầu tư ứng dụng công nghệ vào công tác dự báo, cảnh báo thời tiết, thiên tai; từng bước hiện đại hóa hệ thống quan trắc, dự báo, cảnh báo khí tượng – thủy văn, nâng cao hơn nữa chất lượng dự báo, cảnh báo. Trước mùa mưa bão năm 2021, tỉnh Lào Cai lắp đặt, thuê dịch vụ thêm 20 trạm đo mưa tự động, hai hệ thống dự báo, cảnh báo thời tiết, triển khai lắp đặt 63 biển cảnh báo tại các khu vực có nguy cơ lũ quét, sạt lở đất. Chi cục Thủy lợi tỉnh Hà Giang đã cắm biển cảnh báo ở hơn 550 khu vực có nguy cơ xảy ra sạt lở đất, lũ quét để người dân nhận biết và phòng tránh, lắp đặt hoàn thiện 20 trạm đo mưa tự động tại khu vực trọng điểm. Các trạm đo mưa sẽ tự động thông báo dữ liệu về máy điện thoại của Ban Chỉ huy Phòng, chống thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn, từ đó có những dự báo, khuyến cáo cho chính quyền địa phương, người dân chủ động phòng tránh. Tỉnh Bắc Kạn đã lắp đặt 21 trạm đo mưa tự động và tiếp nhận 20 trạm được hỗ trợ từ Quỹ phòng, chống thiên tai cộng đồng (2018 – 2020) lắp đặt ở các xã, phục vụ công tác cảnh báo sớm. Các địa phương cũng thông báo đến người dân cài đặt phần mềm theo dõi lượng mưa trên điện thoại cá nhân, theo dõi trang Facebook phòng, chống thiên tai của tỉnh.
Cùng với đó, các địa phương tăng cường lực lượng tại chỗ để kịp thời ứng phó, khắc phục khi thiên tai xảy ra. Tỉnh Lào Cai tập trung củng cố, kiện toàn 152 đội xung kích phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn cấp xã, phường, thị trấn. Mỗi đội có từ 60 đến 120 thành viên là hội viên các tổ chức, đoàn thể ở địa phương làm lực lượng nòng cốt trong công tác ứng phó, khắc phục hậu quả thiên tai ngay từ cơ sở. Khi có nguy cơ xảy ra mưa lũ, các thành viên tổ xung kích đến từng nhà dân kiểm tra, sơ tán, di chuyển những hộ dân nhà ở cạnh suối để phòng ngừa lũ quét, ngập úng, sạt lở đất; trường hợp xảy ra sự cố thì cứu hộ, giúp dân ổn định cuộc sống và sản xuất.
Tỉnh Hà Giang cũng đã có nhiều mô hình hay trong việc giảm thiệt hại do thiên tai, như huyện Quản Bạ là địa bàn thường xuyên xảy ra mưa đá, gió lốc. Trước kia, cứ đến mùa mưa bão là nhà ở các hộ dân thường bị tốc mái, sạt lở tường. Huyện đã vận động người dân thực hiện gia cố, chằng néo mái nhà bằng lưới sắt B40. Ðến nay, huyện đã có 312 công trình công cộng, cơ quan, trường học, trạm y tế và hơn 2.000 hộ dân thực hiện chằng néo, gia cố, nẹp mái nhà để phòng, chống gió lốc. Cùng với đó là tuyên truyền người dân trát chân tường nhà đối với những nhà làm bằng đất để đề phòng sạt tường.
Cùng với những biện pháp phòng ngừa, việc cần kíp nhất hiện nay là di dời người dân ra khỏi vùng nguy hiểm, dễ bị ảnh hưởng bởi thiên tai. Năm 2020, tỉnh Lào Cai đã di dời hơn 100 hộ ra khỏi vùng có nguy cơ sạt lở; bảy tháng đầu năm 2021, di dời được hơn 50 hộ. Hiện tại, tỉnh còn 423 hộ trong vùng nguy hiểm cần phải di dời. Tỉnh đang đẩy nhanh tiến độ triển khai các dự án bố trí, sắp xếp dân cư ra khỏi vùng thiên tai nguy hiểm ở các huyện Bảo Thắng, Bảo Yên và thị xã Sa Pa. Tuy nhiên, di dời các hộ dân đến nơi ở mới là đòi hỏi nguồn kinh phí lớn, trong khi hầu hết các tỉnh miền núi phía bắc là những tỉnh nghèo, kinh phí thực hiện các dự án lớn chủ yếu trông chờ từ Trung ương, vì vậy tiến độ các dự án thường bị chậm. Tại Bắc Kạn, từ năm 2016 đến 2019, ngân sách của Trung ương hỗ trợ được sáu dự án và năm phương án bố trí dân cư xen ghép với tổng kinh phí hơn 118 tỷ đồng, ổn định chỗ ở cho 244 hộ dân, mới chỉ đạt khoảng 26% so mục tiêu chung. Tỉnh Lai Châu có hàng trăm hộ cần di chuyển sắp xếp nơi ở mới, song nguồn lực của tỉnh không thể cân đối sắp xếp di chuyển các hộ dân được, tỉnh đề nghị Chính phủ các bộ, ngành trung ương hỗ trợ địa phương kinh phí để thực hiện các dự án sắp xếp dân cư vùng nguy cơ thiên tai.
