BVR&MT – Bộ Công Thương vừa ban hành Thông tư số 41/2020/TT-BCT quy định về quản lý vận hành hồ chứa quặng đuôi trong hoạt động khai thác và chế biến khoáng sản.
Hồ chứa quặng đuôi là một hệ thống bao gồm hồ chứa (còn được gọi là hồ thải) hoặc bãi chứa (còn được gọi là bãi thải) quặng đuôi, đập chắn, thiết bị và các công trình phụ trợ được thiết kế, xây dựng để lưu giữ quặng đuôi tạm thời hoặc vĩnh viễn, đảm bảo ổn định và an toàn môi trường. Hồ chứa quặng đuôi không nhất thiết phải được tạo thành bởi cấu trúc đập chắn.
Theo kết quả điều tra, thống kê, trên cả nước có khoảng 120 hồ chứa quặng đuôi (với 109 đập chắn) đang hoạt động trên địa bàn 16/63 tỉnh, thành phố. Phần lớn các hồ, đập chứa quặng đuôi nằm trên địa bàn các tỉnh miền núi phía Bắc. Ước tính số lượng hồ thải trên 04 tỉnh: Yên Bái, Bắc Kạn, Hà Giang, Lào Cai đã chiếm trên 50% tổng số hồ chứa quặng đuôi trên cả nước, trong đó Bắc Kạn là địa phương có nhiều hồ đập quặng đuôi nhất với 21 hồ.
Số liệu thống kê cho thấy: Các hồ chứa có dung tích đa dạng từ vài chục nghìn đến hàng triệu m3 tùy thuộc vào công suất khai thác mỏ, trên cả nước hiện có 10 hồ có dung tích trên 01 triệu m3; 38% các đập khảo sát được xây dựng bằng đất, 32% sử dụng kết hợp vật liệu đất, đá, bê tông, số lượng các đập xây bằng bê tông và đá hộc chỉ chiếm tương ứng 5% và 3%; 20/120 đập chắn được nâng chiều cao (một số đập nâng chiều cao từ 3 – 4 lần) nhưng 70% đập được nâng chiều cao không lập phương án thiết kế, các trường hợp còn lại đều do chủ đầu tư tự lập và phê duyệt; 39% doanh nghiệp không lập kế hoạch vận hành, bảo trì đập và hồ chứa trong quá trình sản xuất.
Trong thời gian qua, trên cả nước đã xảy ra nhiều sự cố liên quan đến hồ chứa quặng đuôi, làm tràn và vỡ thân đập, gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, tổn thất về tài sản, ảnh hưởng tới đời sống, kinh tế – xã hội và cộng đồng dân cư. Hầu hết nguyên nhân của các sự cố hồ chứa quặng đuôi đều xuất phát từ các sai sót trong quá trình thiết kế, xây dựng, quản lý, giám sát hồ, đập và các biến đổi bất thường của khí hậu.
Các quy định pháp luật hiện nay (bao gồm Luật Bảo vệ môi trường 2014, Nghị định số 40/2019/NĐ-CP ngày 13 tháng 5 năm 2019 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của các nghị định quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành Luật Bảo vệ môi trường, Thông tư 26/2016/TT-BCT ngày 30 tháng 11 năm 2016 quy định nội dung lập, thẩm định và phê duyệt dự án đầu tư xây dựng, thiết kế xây dựng và dự toán xây dựng công trình mỏ khoáng sản, báo cáo Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) của các dự án) chỉ quy định chung ở khâu thiết kế, xây dựng ban đầu. Đồng thời, cũng chưa có quy chuẩn, tiêu chuẩn nào quy định việc thiết kế, xây dựng hồ, đập chứa quặng đuôi. Hiện tại, Vụ Khoa học và Công nghệ, Bộ Công Thương đang tiến hành rà soát hồ sơ để thẩm tra, thẩm định Tiêu chuẩn thiết kế hồ chứa quặng đuôi.
Do chưa có tiêu chuẩn, quy chuẩn thiết kế hồ, đập chứa quặng đuôi nên hầu hết các hồ, đập hiện tại được thiết kế, xây dựng vận dụng các quy định đối với hồ, đập chứa nước. Thực tế cho thấy, quá trình vận hành hồ, đập chứa quặng đuôi gây ra nhiều sự cố về an toàn và môi trường (mặc dù đều được xây dựng theo đúng thiết kế được phê duyệt ban đầu). Khi xảy ra sự cố thì doanh nghiệp, cơ quan quản lý đều bị động, không rõ trách nhiệm quản lý thuộc về cơ quan nào và không có phương án chủ động ứng phó sự cố kịp thời.
Theo Nghị định 98/2017/NĐ-CP, lĩnh vực công nghiệp khai thác mỏ và chế biến khoáng sản (Điều 1), an toàn kỹ thuật công nghiệp (khoản 11 Điều 2), bảo vệ môi trường (khoản 12 Điều 2) thuộc thẩm quyền quản lý Nhà nước của Bộ Công Thương. Ngày 07 tháng 11 năm 2014, Bộ Công Thương đã có Chỉ thị số 29/CT-BCT về tăng cường công tác quản lý an toàn đập và môi trường hồ chứa bùn thải quặng đuôi. Ngày 17 tháng 9 năm 2019, Cục ATMT đã có Báo cáo số 1015/BC-ATMT báo cáo Bộ trưởng Trần Tuấn Anh về thực trạng quản lý, vận hành các công trình hồ, đập lưu giữ quặng đuôi thải trong hoạt động khai thác, chế biến khoáng sản, trong đó đề xuất xây dựng Thông tư quy định để thống nhất quản lý Nhà nước về hồ chứa quặng đuôi.
Do vậy, để đáp ứng các yêu cầu của thực tiễn và công tác quản lý nhà nước, việc xây dựng và ban hành Thông tư hướng dẫn về quản lý vận hành an toàn hồ chứa quặng đuôi trong hoạt động khai thác và chế biến khoáng sản là cần thiết.
Thông tư số 41/2020/TT-BCT quy định về quản lý vận hành hồ chứa quặng đuôi trong hoạt động khai thác và chế biến khoáng sản có hiệu lực kể từ ngày 01/02/2021.
Thạch Thảo (TH)
