BVR&MT – Các nhà phát triển trên toàn thế giới đã cùng tham gia vào một cuộc chiến chống lại việc giết hại và buôn bán động vật hoang dã trái phép.
Một làn sóng thiết bị theo dõi công nghệ cao đang được phát triển nhằm chống lại những kẻ săn trộm và buôn bán động vật hoang dã, đồng thời giúp giám sát quần thể động vật hoang dã hiệu quả. Máy bay không người lái, bẫy ảnh, các ứng dụng điện thoại thông minh và trí tuệ nhân tạo (AI) đóng vai trò vô cùng quan trọng vì hoạt động buôn bán các loài được bảo vệ đã chuyển sang thị trường trực tuyến thông qua các phương tiện truyền thông xã hội và web đen.
Sự hợp tác giữa các nhà bảo tồn và các nhà phát triển công nghệ đang tạo ra các công cụ mục tiêu và dễ sử dụng. Đơn cử như Mạng lưới Wildlabs.net làm việc với Chính phủ Anh và Hiệp hội Động vật học Luân Đôn (ZSL) nhưng nhận tài trợ từ Google và Công ty Arm “Internet Vạn Vật”. Mạng lưới này chuẩn bị cho ra mắt một Trung tâm đổi mới học máy để thiết kế các thuật toán nhằm bảo vệ động vật trong tự nhiên cũng như ngăn chặn nạn buôn bán qua biên giới. Hạn chế về khả năng truy cập internet ở các vùng sâu vùng xa của các quốc gia đang phát triển thường là một thách thức. Tuy nhiên, công nghệ vệ tinh và bộ thu phát tín hiệu chạy bằng năng lượng mặt trời với chi phí thấp được gọi là rơle di động đang cho thấy có nhiều hứa hẹn.
Sau khi trao đổi với một loạt các nhà phát triển công nghệ trên chiến tuyến chống lại tội phạm động vật hoang dã, Chinadialogue liệt kê 5 công nghệ hàng đầu giúp bảo vệ động vật hoang dã hiện nay.
SMART: Phần mềm chỉ dẫn kiểm lâm
Tận dụng tối đa nhân lực hạn chế trong các vườn quốc gia và khu bảo tồn thiên nhiên là điều rất quan trọng vì ngay cả các kiểm lâm viên được đào tạo và trang bị tốt cũng không thể ngăn chặn những kẻ săn trộm nếu họ ở quá xa các loài động vật đang bị đe dọa.
Công cụ báo cáo và giám sát không gian (SMART) đã được thiết kế để giải quyết vấn đề này. Hiện nó được sử dụng tại 2.000 địa điểm trên toàn cầu để theo dõi quần thể voi, báo tuyết, tê giác và cá heo. Phần mềm được phát triển bởi Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên (WWF), Sở thú Luân Đôn và Frankfurt cùng Hiệp hội Bảo tồn Động vật hoang dã (WCS).
SMART cho phép các nhóm bảo tồn thu thập, phân tích và truyền dữ liệu về động vật hoang dã, các hoạt động bất hợp pháp và tuần tra bảo vệ. Điều này giúp việc điều động nguồn lực đến đúng mục tiêu nhanh chóng và chuẩn xác hơn. Hệ thống được cập nhật liên tục với thông tin đầu vào từ người dùng, thậm chí, giờ đây nó có thể thực hiện các khảo sát sinh học – nơi các nhóm bảo tồn đã thu thập dữ liệu về tình trạng và quần thể động vật hoang dã.
Tại khu vực Kenya, Maasai Mara, SMART đã tăng gấp bốn lần mức độ bao phủ của các cuộc tuần tra, góp phần giảm 74% nạn săn trộm và không gây ngộ độc động vật hoang dã trong năm 2017.
Các chiến binh Maasai cũng đã được huấn luyện để sử dụng SMART nhằm bảo vệ gia súc của họ bằng cách theo dõi sự di chuyển của sư tử, giúp giảm 67% các cuộc săn đuổi sư tử để trả thù kể từ năm 2010.
Đặc biệt, SMART là phần mềm miễn phí, nguồn mở và quan trọng nhất là chúng tích hợp sẵn các ngôn ngữ địa phương.
AudioMoth: Luôn lắng nghe nguy hiểm
Giám sát âm thanh có lẽ là một công cụ mạnh mẽ trong việc phát hiện các loài động vật và nghe lén các hoạt động bất hợp pháp. Tuy nhiên, hầu hết các thiết bị giám sát mặt đất quá lớn, tốn kém và không hiệu quả, tiêu tốn năng lượng pin và nhân lực khi kiểm tra các bản ghi âm dài.
AudioMoth giải quyết những vấn đề này bằng cách sử dụng máy học để đào tạo thiết bị trong việc chọn và ghi lại những âm thanh có liên quan như tiếng kêu của động vật cụ thể, tiếng súng hoặc tiếng cưa máy.
Hệ thống này được phát triển bởi các nghiên cứu sinh tiến sĩ thuộc hai trường Đại học Southampton và Oxford, giúp tiết kiệm pin, thiết bị lưu trữ và thời gian cần thiết để xem xét các tệp âm thanh. Nó rẻ hơn và linh hoạt hơn nhiều so với các công nghệ âm thanh truyền thống.
Trong trường hợp phát hiện ra tiếng súng nổ, thiết bị sẽ gửi cảnh báo đến trạm kiểm lâm để đội tuần tra có thể được điều đi ngay lập tức. Ở Belize, chính phủ nước này đã sử dụng AudioMoth để ước tính mức độ săn trộm của các động vật có vú nhỏ trong các khu vực được bảo vệ và nhằm mục đích tuần tra.
AudioMoth được phát hành dưới dạng công nghệ nguồn mở vào năm 2017.
Xét nghiệm DNA giá rẻ
Phân tích DNA thông qua mẫu máu hoặc nước bọt để xác định động vật hoang dã được bảo vệ là công nghệ đặc biệt hữu ích khi những kẻ buôn bán động vật hoang dã cố gắng ngụy trang bằng một loài động vật khác trong khi những người thi hành công vụ nghi ngờ cá thể động vật được bảo vệ nhưng không đủ bằng chứng để ngăn chặn lô hàng. Hiện nhiều quốc gia là điểm “nóng” buôn bán động vật hoang dã trái phép đang rất thiếu các cơ sở thử nghiệm và phải gửi mẫu ra nước ngoài để phân tích.
Các nhà nghiên cứu tại Đại học Leicester đang hợp tác với Oxford Nanopore, một công ty chuyên về các sản phẩm phân tích các phân tử DNA của bất kỳ sinh vật sống nào với giá rẻ và đơn giản, đặc biệt, có thể thực hiện ở bên ngoài môi trường phòng thí nghiệm truyền thống.
Hiện nhóm nghiên cứu cũng đang phát triển một thử nghiệm cho phép xác định một mẫu đáng ngờ nhanh nhất có thể tại bến cảng, chợ hoặc đồn hải quan. Thiết bị này cần phải đủ đơn giản để được sử dụng bởi một người không được đào tạo khoa học và đủ nhanh để xác định các mẫu vật trong vòng vài giờ để nó có thể đem lại hiệu quả trực tiếp.
Các nhà phát triển đang chuẩn bị thí điểm công nghệ này trong các đợt thi hành công vụ của Interpol vào đầu năm 2019. Họ hy vọng thiết bị đặc biệt này sẽ giúp các mẫu vật được giám định pháp y để chúng có thể được sử dụng làm bằng chứng trước tòa.
Bảo vệ tê giác Ấn Độ với máy bay không người lái
Vườn quốc gia Kaz Kazngnga, Ấn Độ là nơi sinh sống của 2/3 số cá thể tê giác một sừng trên thế giới, loài động vật gần như bị xóa sổ vào những năm 1990 do niềm tin của người Trung Quốc và Việt Nam cho rằng sừng tê giác là một loại thuốc bổ.
Máy bay không người lái hiện đang được sử dụng tại Vườn quốc gia Kaziranga để theo dõi liên tục các loài tê giác, hổ, voi và động vật hoang dã quý hiếm khác.
Vườn Kaziranga rộng 480 km2 và các loài dễ bị tổn thương nhất ở đây thường hoạt động nhiều nhất vào ban đêm, vì vậy, sử dụng máy bay không người lái sẽ có hiệu quả cao hơn trong việc bắt những kẻ săn trộm so với việc kiểm lâm đi tuần tra. Máy bay được trang bị thiết bị chụp ảnh và lập bản đồ nhiệt, cộng với máy ảnh có khả năng chụp cả ngày lẫn đêm, hình ảnh video từ máy bay có thể được theo dõi trên mặt đất trong thời gian thực.
Hình ảnh của máy bay không người lái cũng có thể được sử dụng để cung cấp giám sát thường xuyên cho các khu vực hẻo lánh xa xôi, bao gồm cả hoạt động điều tra số lượng và phân tích quần thể thực vật. Chính phủ Ấn Độ đã đưa máy bay không người lái vào kế hoạch bảo vệ động vật hoang dã 14 năm.
Hiện máy bay không người lái cũng đang được sử dụng ở Indonesia để khảo sát môi trường sống của đười ươi và ở Belize để giám sát việc đánh bắt cá bất hợp pháp.
AI: Phòng chống rửa tiền từ buôn bán ĐVHD
Theo dõi ngân quỹ của tội phạm cũng quan trọng như theo dõi những kẻ săn trộm. Startup RisikoTek có trụ sở tại Singapore đã phát triển phần mềm để theo dõi các khoản tiền bất hợp pháp từ buôn bán động vật hoang dã thông qua hệ thống tài chính. RisikoTek phân tích các dữ liệu phức tạp và dùng AI để phát hiện các dấu hiệu tội phạm trong dữ liệu. Các thuật toán liên kết dữ liệu từ các tổ chức phi chính phủ, báo cáo truyền thông, thương mại và các công ty để giúp xác định các thực thể tội phạm và mạng lưới của chúng. Thông tin sau đó có thể được sử dụng bởi các ngân hàng, kết hợp với dữ liệu của riêng họ, để theo dõi các khoản thanh toán được thực hiện bởi hoặc cho những kẻ bị nghi là tội phạm.
RisikoTek đã thử nghiệm công nghệ này và đang tìm cách thử nghiệm tại một ngân hàng với sự hỗ trợ nhiệt tình từ các tổ chức phi chính phủ trong việc chia sẻ dữ liệu.
Hồng Việt (Theo China Dialogue)
