BVR&MT – Tổ chức Elephants Without Borders thực hiện cuộc khảo sát trên không trong bốn năm ở phía bắc Botswana cùng với chính phủ và phát hiện số lượng xác voi “tươi” hoặc “gần đây” đã tăng gấp sáu lần.
Mike Chase, nhà khoa học thực hiện cuộc khảo sát đã châm ngòi cho một cuộc tranh luận gay gắt ở nước này khi công bố nửa chừng nghiên cứu của mình vào tháng 8/2018 với những cáo buộc về vấn đề săn trộm và cho rằng chính quyền đã phớt lờ.
Ông cho biết vào thời điểm đó, khi đang bay qua phía bắc Botswana, ông đã phát hiện 87 con voi mới bị giết tại một khu vực “điểm nóng” – con số này hiện được sửa đổi thành 88 và tổng số cá thể bị giết là 128.
Chính phủ gọi các số liệu của ông là “sai và gây hiểu lầm”, thậm chí ông bị dọa giết và về sau bị chính phủ đình chỉ một trong hai giấy phép nghiên cứu.
Tổng thống Mokgweetsi Masisi vào thời điểm đó mô tả các cáo buộc là “trò lừa bịp lớn nhất thế kỷ 21” và phủ nhận nạn săn trộm gia tăng đột biến ở nước này.
Nhưng báo cáo xác định bốn điểm nóng săn trộm, cung cấp bằng chứng hình ảnh từ các cuộc khảo sát mặt đất và đã được chín chuyên gia voi quốc tế bình duyệt.
Chính phủ không trả lời yêu cầu phỏng vấn của báo chí về báo cáo nhưng ra một tuyên bố chỉ trích các phương pháp được sử dụng để thực hiện khảo sát.
Otisitwe Tiroyamodimo, giám đốc Cục động vật hoang dã và vườn quốc gia thừa nhận có nạn săn trộm voi ở Botswana nhưng ông khẳng định những con được Chase báo cáo thì chủ yếu chết “do nguyên nhân tự nhiên và vì bị trả thù. “Chúng tôi đã đến đó và không thể tìm thấy 87 xác voi”.
Nhà chức trách đã bay với ông Chase nhưng thừa nhận họ chỉ mất hai ngày để xác minh số xác voi được phát hiện trong hai tháng.
Báo chí được vào thăm một trong bốn khu vực được xác định là “điểm nóng săn trộm” của nhóm nghiên cứu và địa điểm của 67 xác voi.
Một vài con rõ ràng chết vì nguyên nhân tự nhiên nhưng hầu hết đều có đặc điểm liên quan đến săn trộm: ngà bị mất và thân phủ cành cây để không bị phát hiện.
Botswana là nơi sinh sống của 130.000 con voi, chiếm 1/3 tổng đàn ở châu Phi. Mặc dù số voi bị giết không tác động lớn đến một quần thể lớn, song Chase vẫn lo ngại: “Vấn đề không phải ở con số nhỏ lẻ. Hãy nhìn vào Tanzania, nước đã mất 60% quần thể voi trong 5 năm – nạn săn trộm có thể giải quyết cả một quần thể nhanh chóng đến thế nào. Chúng tôi tận mắt chứng kiến 157 con voi được xác nhận là bị săn trộm. Chúng tôi ước tính rằng tổng số voi bị săn trộm trong năm ngoái ít nhất là 385 con và có lẽ còn nhiều hơn nhiều, bởi con số đó dựa trên những gì chúng tôi thực sự nhìn thấy và không có thời gian hoặc tiền bạc để chứng kiến tất cả các xác voi dưới đất”.
Nhưng nạn săn trộm tăng đột biến này dường như có liên quan nhiều đến bối cảnh chính trị mới đầy cay đắng và phức tạp của Botswana hơn là thiên nhiên hoang dã.
Tổng thống Masisi là phó tổng thống cho đến tháng 4/2018 trước khi được tổng thống Ian Khama trao quyền. Tuy nhiên, vị tổng thống mới có cái nhìn riêng về một số vấn đề, trong đó có bảo tồn và đã đảo ngược một số chính sách trước đây.
Trước đó, săn bắn vốn bị cấm dưới thời ông Khama và Botswana nổi tiếng là không khoan nhượng với những kẻ săn trộm. Được biết, chỉ riêng năm 2015, có tới 30 người Namibia, 22 người Zimbabwe và một số lượng không rõ người Zambia bị xử bắn vì nghi ngờ săn trộm.
Điều đáng lo ngại là ngày càng gia tăng xung đột giữa voi với người ở Botswana. Voi có thể phá mọi thứ khi chúng xâm lấn vào đất nông nghiệp hoặc đi qua các ngôi làng và nhiều cộng đồng tin rằng số lượng voi đang tăng lên, mặc dù các khảo sát khoa học cho thấy không có bằng chứng về điều này.
Nhiều người tin rằng tình hình xung đột voi – người trở nên tệ hơn sau khi săn bắn bị cấm vào năm 2013 và muốn săn bắn được cho phép trở lại.
Chính phủ phải cân bằng giữa dỡ bỏ lệnh cấm săn bắn để giành phiếu bầu vào cuối năm nay. Tổng thống Masisi thậm chí còn khởi xướng cuộc tham vấn với khuyến nghị dỡ bỏ lệnh cấm săn bắn và nên chọn lọc voi, còn thịt voi nên đóng hộp để làm thức ăn cho thú cưng. Ngoài ra, Botswana cũng đang vận động để dỡ bỏ lệnh cấm buôn bán ngà voi.
Tổng thống Masisi và cựu tổng thống Ian Khama hiện đang mắc kẹt trong một mối thù chính trị khi kỳ đại hội đảng sẽ chọn ra nhà lãnh đạo mới cho các cuộc bầu cử quốc gia vào cuối năm nay.
Chase có mối quan hệ mật thiết với cựu tổng thống, vì vậy, thời điểm ông đưa ra các cáo buộc bị một số người coi là cuộc tấn công chính trị nhằm vào tổng thống mới – ngay cả khi báo cáo cuối cùng trưng ra bằng chứng cho thấy nạn săn trộm đang diễn ra từ trước lúc ông Masisi nhậm chức.
David Kays, chủ safari Ngamiland Adventure ở đồng bằng Okavango, Botswana cho biết đã đến lúc phải thừa nhận có nạn săn trộm để cùng nhau giải quyết.
Mike Chase với thông điệp “đừng bắn sứ giả” nói thêm rằng “tôi nghĩ rằng tình hình này đòi hỏi tất cả các bên liên quan gồm chính phủ, tư nhân, khu vực công, các NGO phải làm việc cùng nhau”.
Nhật Anh (Theo BBC)
