BVR&MT – Ngày Thìn, tháng 6 âm lịch, đồng bào Mông ở thôn Lùng Sán, xã Lùng Sui, huyện Si Ma Cai lại tề tựu tại gốc đa cổ thụ bên khu rừng thiêng để làm lễ Nào Lồng – một nghi lễ cúng rừng quan trọng nhất trong năm của cộng đồng dân tộc Mông trên đỉnh núi này.
Mổ trâu cúng rừng, tưởng nhớ tộc trưởng anh hùng
Những ngày cuối tháng 6, trời đất Si Ma Cai mịt mùng trong những cơn mưa. Trong gian nhà đất ở thôn Lùng Sán, xã Lùng Sui, già làng Ly Seo Chùa nhìn ra khu rừng cấm của xã nhòa trong màn mưa trắng xóa, lòng khẩn cầu ông trời thu vòi rồng lại, để đất trời tạnh ráo. Ngày mai, tức là ngày Thìn tháng 6 âm lịch, ở đây diễn ra nghi lễ quan trọng, đó là lễ Nào Lồng – lễ cúng rừng. Con trâu đực cả thôn góp tiền mua về làm lễ hiến tế thần linh vẫn cọc ở kia, tắm trong màn mưa xối xả.
Không biết có phải các vị thần linh đã nghe thấu lời khẩn cầu của già làng Ly Seo Chùa và đồng bào Mông xã Lùng Sui, hay có sự linh ứng kỳ lạ mà trong khi nhiều nơi vẫn mưa dầm dề, thì đúng sáng ngày Thìn ở Lùng Sui, nắng đã hửng lên. Ngay từ khi sương còn chưa tan, con chim còn rúc trong cánh ngủ trên cành cây, những già làng cùng cánh thanh niên, trai tráng trong thôn đã có mặt ở lán bên cây đa cổ thụ cạnh bìa rừng cấm, chuẩn bị cho nghi lễ thiêng liêng. Sau lễ cúng bằng gà, lợn, trâu còn sống, người dân sẽ hóa kiếp những con vật đó tại chỗ, lấy giấy tiền vàng nhúng tiết các con vật hiến tế để lên bàn thờ, rồi thực hiện nghi lễ cúng thịt chín, đây là lễ cúng chính. Già làng Ly Seo Chùa bảo người Mông ở đây quan niệm, hóa kiếp con vật tại chỗ như vậy thì thần rừng và các vị thần linh mới nhận được linh hồn của vật hiến sinh. Nếu mổ sẵn con vật ở nhà rồi đem đến, thì thần rừng chỉ nhận được hương hoa của lễ vật. Sau khi mổ và cúng, sừng trâu, hàm lợn sẽ được đóng chặt lên gốc cây đa cổ thụ, nơi đặt bàn thờ thần rừng.
Anh Hảng Seo Toán, Chủ tịch UBND xã Lùng Sui chia sẻ: Theo các già làng, lễ cúng rừng có nguồn gốc từ khi hai vị tộc trưởng là Giàng Chẩn Mìn, Giàng Chẩn Hùng đứng lên làm lễ ăn thề tại khu rừng thôn Lùng Sán, nguyện chung sức cùng nhân dân chống lại quân giặc ngoại xâm. Sau này, khi thực dân Pháp xâm chiếm Bắc Hà và Si Ma Cai, nghĩa quân của tộc trưởng Giàng Chẩn Hùng đã liên kết với quân của các tộc trưởng khác đứng lên đánh giặc. Sau 8 năm, nghĩa quân đã làm chủ cả vùng Bắc Hà, Lùng Phình, Si Ma Cai…
Để tưởng nhớ công lao của hai vị tộc trưởng, nhân dân các dân tộc xã Lùng Sui và huyện Si Ma Cai đã chọn ngày Thìn tháng 6 âm lịch hằng năm làm lễ dâng hương ở rừng cấm, cảm tạ công đức hai vị tộc trưởng. Lễ cúng rừng cũng có ý nghĩa cầu thần rừng linh thiêng phù hộ cho những cánh rừng sinh sôi nuôi sống con người, thổ địa phù hộ cho mưa thuận gió hòa, thiên không gây họa, tặc không phá phách, thú dữ lùi xa, hiền hòa ở lại, cây trồng sai quả, bệnh dịch lùi xa, nhà nhà no ấm… Lễ cúng rừng ở Lùng Sán diễn ra hằng năm, nhưng việc mổ trâu đực hiến tế thần linh chỉ diễn ra hai năm một lần, bà con trong thôn tự nguyện đóng góp tiền mua trâu để tổ chức.
Xem lưỡi gà, xương gà chọn ngày cấm bản
Tại lễ cúng rừng của đồng bào Mông ở thôn Lùng Sán, sau phần lễ cúng và hiến tế thần linh, các già làng, trưởng bản ở Lùng Sui sẽ họp nhau lại để thực hiện một nghi thức đặc biệt quan trọng khác, đó là chọn ra số ngày cấm bản. Lúc này, trong căn lán nghi ngút khói hương dưới bóng đa cổ thụ, những trai tráng trong thôn Lùng Sán được sự cho phép của thầy cúng đã nhanh tay rút 4 chiếc lưỡi gà và 4 cặp xương đùi gà từ những con gà luộc được hiến tế thần linh, sau đó dùng những chiếc tăm nhỏ cắm vào xương đùi gà. Các già làng, trưởng bản, người có uy tín cùng chụm đầu bàn bạc xem những dấu hiệu đặc biệt trên xương đùi gà, lưỡi gà để dự đoán điềm tốt – xấu, chuyện lành – dữ của thôn trong thời gian tới.
Tôi không tiện hỏi những điều huyền bí ấy, nhưng thầy cúng Hảng Seo Vần tươi cười bảo, năm nay thần rừng báo cho nhiều điềm lành, ít điềm dữ, thôn sẽ cấm bản 3 ngày. Trong những ngày cấm bản, người Mông ở đây chỉ ở nhà, không đi đâu xa, tuyệt đối kiêng kỵ việc đào đất, đi làm nương, vào rừng chặt cây hay làm điều sai trái…
Theo quy ước từ xa xưa, ai vi phạm vào rừng chặt cây xanh thì căn cứ vào trọng lượng của cây hay của người đó mà phải mua tương ứng kg lợn, rượu, gạo, rồi mời thầy cúng làm lễ tạ tội với thần linh vào ngày cúng rừng năm sau. Trong đời sống tâm linh của đồng bào Mông ở Lùng Sui luôn tồn tại những truyền thuyết cổ xưa, những câu chuyện huyền bí về sự linh thiêng của khu rừng cấm. Người dân luôn tin tưởng có thần rừng cai quản và che chở, phù hộ nên đã từ rất lâu, những khu rừng cấm linh thiêng không ai dám vào chặt cây, lấy củi.
Thăm “cụ nghiến” trên 600 tuổi
Tại lễ cúng rừng năm nay ở thôn Lùng Sán, sau phần lễ cúng và lễ dâng hương trang trọng, trưởng 8 thôn, bản trên địa bàn xã Lùng Sui đã cùng ký cam kết bảo vệ rừng, sau đó lãnh đạo huyện Si Ma Cai và đông đảo bà con trong thôn cùng nhau trồng cây để rừng mãi thêm xanh. Trong khi chờ đợi những mâm cỗ được sắp ra để cả thôn liên hoan sau lễ cúng rừng, tôi có dịp cùng đoàn cán bộ huyện Si Ma Cai vào thăm khu rừng cấm thôn Lùng Sán.
Đúng như lời anh Giàng Chẩn Hòa, cán bộ văn hóa xã Lùng Sui nói, rừng cấm Lùng Sán là khu rừng cổ xưa nhất ở khu vực Si Ma Cai còn lại đến bây giờ. Khu rừng cấm Lùng Sán là nơi hai tộc trưởng Giàng Chẩn Mìn và Giàng Chẩn Hùng đứng lên làm lễ ăn thề đánh giặc ngoại xâm bảo vệ dân làng, cũng là nơi có những cây đa, cây nghiến hàng trăm năm tuổi. Cách đây hơn 100 năm, khi đó các địa danh chưa chia tách như bây giờ, ngày Thìn tháng 6 hằng năm, đồng bào Mông ở khắp Mường Khương, Bắc Hà, Si Ma Cai, Hà Giang vẫn nô nức về đây tham gia lễ cúng rừng linh thiêng.
Tại rừng cấm Lùng Sán hiện nay còn 4 cây nghiến cổ thụ, có tuổi từ 500 – 600 năm, cao vượt hẳn so với các cây khác trong khu rừng, tỏa tán xanh tốt quanh năm, được đóng biển, bảo vệ nghiêm ngặt. Tôi ngước nhìn lên thân cây xù xì rêu mốc, có những khóm phong lan rừng đang mùa ra hoa đỏ rực. Giữa khu rừng thiêng với nhiều câu chuyện thần bí, tôi cảm nhận được sự linh thiêng của đại ngàn và sự nhỏ bé của con người trước thiên nhiên hùng vĩ. Đâu đó nơi đây, dường như vẫn thấy hình bóng người anh hùng dân tộc Mông Giàng Chẩn Hùng, Giàng Chẩn Mìn cùng làm lễ ăn thề bảo vệ quê hương. Lời thề thiêng liêng như dao chém đá ấy vang vọng giữa đại ngàn Si Ma Cai và sẽ còn ngân vang mãi đến tận mai sau.
