Đồng bằng sông Cửu Long đối diện với biển xâm thực

BVR&MT – Tại đồng bằng sông Cửu Long, việc thiếu hụt lượng phù sa từ thượng nguồn do các đập thủy điện chặn dòng, giữ nước cộng với tình trạng khai thác cát ồ ạt khiến tình trạng sạt lở, xâm mặn diễn ra ngày càng nghiêm trọng. Tình trạng tan rã và mất dần đồng bằng sông Cửu Long hiện nay không còn là nguy cơ nữa.

Thực trạng này đòi hỏi phải nhanh chóng có những giải pháp có tính căn cơ, dài hạn trước khi đồng bằng Sông Cửu Long biến mất…

Nguy cơ sạt lở đất

Kết quả phân tích hình ảnh từ vệ tinh cho thấy, gần 90% chiều dài 600 km đường bờ của đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) có hiện tượng xói lở. Trung bình mỗi ngày vùng này mất đi một diện tích tương đương 1,5 sân bóng đá do tình trạng xói lở và hoạt động khai thác cát vô tội vạ đang diễn ra.

Một trong những nguyên nhân khiến phá vỡ sự cân bằng đường bờ biển và khu vực các cửa sông chính là tình trạng khai thác cát quy mô lớn ở lòng sông Mê kông khiến mất đi rất nhiều trầm tích lắng đọng. Sự sụt giảm nguồn cung trầm tích do quá trình khai thác cát quy mô lớn đã dẫn tới thiếu hụt trầm tích ven bờ, gây ra hiện tượng xói lở bờ biển.

Ở 13 địa phương vùng ĐBSCL hiện có khoảng 126 tổ chức, doanh nghiệp được cấp phép khai thác tại các mỏ cát dọc sông Cửu Long. Theo các nhà khoa học, với tốc độ khai thác cát quá mức như hiện nay, dự báo toàn bộ trữ lượng cát trên sông Tiền, sông Hậu sẽ hết sau 30 năm nữa.

Theo thống kê, từ năm 2008 – 2012, hàng năm, lượng trầm tích bị khai thác vào khoảng 27 triệu m³, trong đó 86% là cát. Tốc độ khai thác này cao hơn khoảng 20 lần so với lượng bùn cát ước tính sông Mê Kông bồi lắng hàng năm.

Các nhà khoa học cũng chỉ ra rằng, trong khoảng 10 năm (từ 1998 – 2008) lượng bùn cát ở đáy sông Hậu và sông Mỹ Tho mất đi khoảng 200 triệu m³. Hoạt động khai thác khoáng sản này đã tạo ra nhiều lạch và hố sâu trong lòng sông, nhiều chỗ sâu tới 15 m, sâu hơn cao trình đáy của các nhánh sông tự nhiên tại Campuchia, đặc biệt là ở Việt Nam đã có lạch sâu nhất tới 45 m.

Hiện tượng sụt lún nhanh còn bị ảnh hưởng do việc khai thác nước ngầm. Tốc độ sụt lún diễn ra mạnh nhất ở phần Tây Nam của ĐBSCL, là vùng chủ yếu là đầm lầy và bùn, dễ bị lún. Vùng có tốc độ lún tương đối cao, trên 1,5cm/năm tập trung ở khu vực bờ biển giữa Bạc Liêu và mũi Cà Mau. Đây cũng là vùng có tốc độ xói lở cao nhất ở ĐBSCL.

Không chỉ “mất đất trên số liệu” mà người dân các tỉnh, thành nằm sống ven sông Tiền và sông Hậu đang rất lo lắng về nguy cơ mất cồn và sạt lở bờ sông, vì nhiều vùng đất gắn bó với cuộc sống người dân sông nước lâu nay đang chìm dần vào lòng sông.

Một trong những địa danh khá nổi tiếng là cồn Cả Đôi nằm giữa sông Hậu, Cần Thơ. Cồn Cả Đôi từng rộng trên 20 ha, trải dài hơn 4 km, được bồi đắp phù sa từ thượng nguồn sông Mê Kông đổ về. Vùng đất đai phì nhiêu này từng là nơi canh tác nông nghiệp của người dân các tỉnh Hậu Giang, Cần Thơ, Đồng Tháp… Những năm 90 cồn vẫn còn khoảng 6 ha, nhưng vài năm trở lại đây dòng nước đã xóa sạch, không còn chút dấu tích nào.

Liền kề cồn Cả Đôi là cồn Tân Lộc cũng đứng trước nguy cơ biến mất. Vài năm trở lại đây, hàng nghìn mét đất của khu cồn này đã trôi theo con nước. Năm 2015, cồn rộng hơn 3,3 nghìn ha, nhưng trong vòng 5 năm trở lại đây, hàng chục ha đất cồn đã bị sạt lở, cuốn trôi. Người dân sinh sống ở phía vành ngoài cồn Tân Lộc đã phải nhiều lần dịch chuyển sâu vào bên trong để tránh lở đất. Nhiều hécta hoa màu bị cuốn trôi khiến người dân không chỉ bị thiệt hại về kinh tế mà còn luôn lo lắng, bất an trước tình trạng sạt lở ngày càng nghiêm trọng.

Khu vực vùng đầu nguồn miền Tây, tình trạng sạt lở cũng diễn ra hết sức phức tạp. Nhiều vùng cù lao như Long Phú Thuận, cù lao Tây thuộc huyện Hồng Ngự và Thanh Bình, Đồng Tháp, cù lao Chợ Mới, tỉnh An Giang… trong những năm gần đây thường xuyên xảy ra sạt lở. Riêng tỉnh Đồng Tháp hiện đã có hơn 2.100 hộ nằm trong vùng sạt lở, hàng nghìn hộ dân tỉnh An Giang cũng đang sống trong vùng sạt lở nguy hiểm nhưng chưa được di dời vào nơi an toàn.

Thống kê về tình trạng sạt lở bờ biển cho thấy, vùng bờ biển các tỉnh phía đông như Bến Tre, Trà Vinh, Bạc Liêu lượng bồi đắp, lấn ra biển chỉ chiếm 22% diện tích, trong khi có đến 48% khu vực bờ biển có biểu hiện thoái lui do bị biển lấn. Riêng khu vực biển Tây thuộc vùng bán đảo Cà Mau hiện có tới 70% diện tích có chiều hướng thoái lui, trung bình 12,2 m/năm.

Từ năm 2008 đến nay có 80% đường bờ biển, kể cả biển Đông và biển Tây đều bị sạt lở. Trung bình mỗi năm có gần 305 ha rừng phòng hộ bị mất do biển xâm thực. Trong đó ở biển Tây có 3 đoạn sạt lở ở cấp độ nguy hiểm với tổng chiều dài 32.100 m, thuộc 2 huyện Trần Văn Thời và U Minh tỉnh Cà Mau.

Theo số liệu của ngành nông nghiệp, những năm gần đây, mỗi năm sạt lở đã “ngốn” đến 500 ha đất của miền Tây. Hiện ĐBSCL có 265 điểm sạt lở bờ sông, tổng chiều dài 450 km; 200 km bờ biển cũng trong cảnh tương tự, mức độ ăn sâu vào đất liền 30 – 40 m mỗi năm. Dự báo đến năm 2050, có khoảng một triệu người ở miền Tây bị tác động trực tiếp bởi xói lở ven bờ và mất đất.